نمونه های هنر ایرانی در چین و ژاپن

« به نام یزدان »

گنجینه شاهی شوسوئین :

گنجینه شاهی « شوسوئین » در 756 میلادی بوسیله ی شهبانو « کومیو » به یادگار شوهر درگذشته اش « شومو » به بودا « وروسانا » در معبد « تودای جی » در « نارا » تقدیم گشت و این گنجینه برای مطالعات تاریخی دارای اهمیت اساسی است . زیرا نشان می دهد که تا چه اندازه هنر ساسانی ، هنر های زیبا و تجملی چینی را حتی به هنگامی که سبک ژاپنی به خود گرفته اند ، تحت تاثیر قرار داده است و نباید فراموش کرد که در این زمان ؛ دربار « نارا » در ژاپن دنباله هنر دربار چینی « چئانگ نگان » را گرفته و از سبک های هنری آن تقلید می کرده است . گنجینه شوسوئین با خصوصیات متنوعی که دارد و با عناصر خارجی که در ترکیب آن دخالت داشته است ، بواسطه ی سبک هندی خاص آن و قدرت تناسبی که دارد ، نشانه ی کاملا چینی خود را از دست نداده است .
اشیاء مختلف این گنجینه عبارت است از مبل ها و آلات موسیقی از چوب های گرانبها مرصع به صدف یا فلس و اشیاء زرین و برنزی در جعبه ها و صندوقچه ها که تزئینات بسیار جالبی دارند و اشیاء دیگری مانند ظروف سیمین زراندود با موضوع های زینتی مرکب از نقش حیوانات و جام های دالبری شکلی که بطور غیر قابل انکاری با زرگری ساسانی بستگی دارند . در میان ظروف آبگینه ای یک فنجان مزین به برجستگی ها مدور را ساخته اند . همچنین شکل ایرانی یک ابریق کوچک می نمایاند که از خارج وارد گشته است . یک رباب ( = بیوه ) مرصع به صدف در این مجموعه هست که سبک آن شبیه ربابی است که روی یکی از ظرف های سیمین ساسانی دیده می شود . این شباهت سبب می شود تصور کنیم که ممکن است این آلت موسیقی از ایران به چین رفته باشد ولی تقلید از نقوش بافته های ایرانی بویژه در بافته های دوران « نارا » ذوق ایرانی گرائی رل بیشتر مشخص می سازد .
نقش گل و بوته و مجالس شکار و موضوع های حیوانی که در زمینه نقش شده اند و یا داخل دایره های مروارید نشان و شاخ و برگ های در هم فرو رفته قرار دارند همه نشان آن است که سازندگان این ترکیب های هنری همان راهی را پیش گرفته اند که موازی راهی است که هنرمندان ایرانی پیموده اند .

طبیعت سازی و تناسب نقش های وسیع زینتی که در میان آن ها فاصله های حالی وجود دارد و نیروی هنری بخصوص آن ، تجدیدی به آن می بخشد و آنرا برای شگفتی هنر چینی آماده می سازد . یکی از بهترین نمونه های این نوع نقش یک قطعه ی زری است که روی آن در میان دایره های مروارید نشان ، اسب سوارانی به قرینه در برابر یک دیگر قرار گرفته اند که در حال تاخت به عقب برگشته بسوی حیوانات تیر اندازی می کنند . بافنده ی چینی چنان نقش خود را استادانه بوجود آورده که نقش شکارچیان در نیمه ی زرین دایره ، گوئی به وسیله ی یک آئینه منعکس شده است و این کاری است که هنرمند ایرانی در پی بوجود آمدن آن بر نمی آید . (1)

مقبره یو هوانگ در چین :

مقبره یو هوانگ در چین یکی از دورترین محلهای کشف شده در شرق آسیا است که پیوندی با فرهنگ زرتشتی دارد. این مقبره توسط باستان شناسان در سال 1999 به دقت حفاری شد. یو هوانگ در سال 593 میلادی در سن 59 سالگی مرده و مقبره اش شامل یک اتاق به سبک چینی در زیر زمین است که دورتادور آنرا طرحهایی بر روی سنگ مرمر تزیین کرده است. طرحهای شکار، مذهبی و استراحت با فرهنگ چین غریبه هستند و ریشه ساسانی-زرتشتی دارند ، هرچند زرتشتیان قبر خود را درون خاک نمیکندند . مقبره به صورت اتفاقی توسط یک کشاورز کشف شده است. در حفاری ها معلوم شد که مقبره یکبار در سالهای بین 713 تا 741 میلادی غارت شده است .
یو هوانگ در سال 533 میلادی در آسیای مرکزی متولد شده و در سال 13 سالگی به ایران فرستاده شد و در تمام عمر خود پست های رسمی در دولت چین داشت. یو هوانگ و همسرش درون مقبره دفن بودند. بیشتر افراد موجود در طرح ها را ساکنان استپ های آسیای مرکزی ، کشور تاجیکستان و ازبکستان کنونی تشکیل میدهند. در یکی از این تصاویر یک فرد با لباس ترکی سوار بر شتر مشغول شکار است. بقیه افراد ایرانی هستند که لباس ، تاج ، ریش و شال ساسانی دارند. یوهوانگ نماینده دولت چین در سرزمینهای غربی بود و با ایرانیان و ساکنان ترک شمال شرق ایران در تماس بود .
طرحها بر روی سنگ مرمر صیقل داده شده کنده یا نقاشی شده اند. اثری از طرحهای سیاه رنگ بر روی سنگها باقی مانده که نشان میدهد قبل از کنده کاری، طرح را روی سنگ میکشیده اند. در نقاشی ها از رنگ سبز قرمز و طلایی برای بیان لباس و گیاهان استفاده شده است .
می دانیم که بهرام چوبین در سال 591 در نبرد ناموفق خود با خسرو پرویز به سمت شرق فرار کرد و در آسیای میانه به تحریک خسرو و توسط ترکها کشته شد. شاید فردی که در صحنه بزم در یکی از طرحها دیده میشود و کاملا لباس ساسانی دارد بهرام چوبین باشد. صحنه همچون حجاری های تاق بستان است و تاج شاه همچون بهرام چوبین. در این صورت میتوان آنرا شرقی ترین طرح از یک شاه ساسانی دانست . (2)

معبد آسوکا :
از پایان سده ششم تا میانه سده هفتم میلادی ناموری داناتر از اوماکو سراغ نداریم. پایگاه و کانون قدرت این امیر، ولایت ایماکی (تاکه چی کنونی )بود. او استادکاران را که از کودارا (شبه جزیره کره) و از طریق ولایت او به ژاپن می آمدند، فرا می خواند و آنان را به خدمت خود در می آورد و چون دارای خط و سواد و حساب دان بودند، آنها را در کار استیفای ایالت می یا که(که در اداره مستقیم دربار ژاپن بود) می گماشت. امیر سوگا با در اختیار داشتن خزاین سه گانه ثروتی هنگفت و نیرو و نفوذ بسیار فراهم آورد. خزاین سه گانه عبارت بود از : گنجینه خاندان سلطنت، خزانه دربار، خزانه اسباب و زیب و زیور های مراسم آیینی مذهبی (شینتو).
اوماکو این استادکاران آمده از کره را جز در کارهای مالی و حساب، در کارهای معماری و ساختمان نیز گمارد. از این میان بودند فناوران درودگری، آهنگری، سفالگری و نقاشی. در میان این سازندگان، استادکاران بناهای سنگی (به خصوص پایه و شالوده سنگی معابد ) هم بودند.

تراز تراش سنگ :
سنگ کاری بازمانده از سده هفتم در دیوارهای چیده شده با سنگ های مکعب شکل، که بیشتر در بناهایی در شمال جزیره کیوشو(در جنوب ژاپن) می بینیم، چنان ظریف و دقیق است که کاغذ هم میان درز قطعه سنگ ها نمی رود. سنگ چینی این بناها با آنچه در گورهای باستانی دیده شده و فنی که در دیواره سازی معابد بودایی درکار آمده، مشابه است.
طراحان این دیواره های سنگی باید از استادکاران کودارا، که به خدمت خاندان قدرتمند سوگا در آمدند، بوده باشند.
همین طرح و طرز سنگ کاری را می توان در دیواره های جلوی پلکان و صفه ورودی تالارهای تخت جمشید دید. گمان می ورد که فن سنگ چینی دیواره هایی که از سده هفتم میلادی در ژاپن بازمانده است. از باختر آسیا آمده باشد. به نوشته کتیبه ای از داریوش، که در شوش یافته اند، سنگ تراشان بنای تخت جمشید از آناتولی غربی و جاهای دیگر آورده شدند.
طرح دو معبد بودای که در اوایل دوره تاریخی آسوکا (سده هفتم میلادی) بنا شده است، یکی شی تنّو – جی (که ورودی برج معبد، تالار اصلی، و نیز تالار تبلیغ آن بر یک محور اصلی بنا شده است)، و دیگری معبد آسوکا (که سه تالار اصلی آن یعنی تالار های میانی، شرقی، و غرببی بر محور برج معبد جای گرفته و تالار تبلیغ آن در پشت تالار میانی و با راهرویی فاصله ساخته شده است) قرینه سازی دارد. نقشه بناهای واکاکوسا- گاران، چوگو – جی، تا چی بانا- درا، یامادا- درا، و کنگو- درا در ژاپن و بخش عمده ای از معابد بودایی در کره به الگوی طرح معبد شی تنّو – جی (در اوساکا) است.

طراحان ایرانی معبد آسوکا :
با آنکه طرح بنای معبد هوءریو- جی (Horyu-ji) درسده هفتم میلادی باز ساخته شده، قرینه سازی نمی نماید، باز هم قرینه سازی در طرح اصلی آن پیداست. به سخن دقیق تر، بنای معبد شی تنو- جی هم قرینه سازی تمام نیست. در قرینه سازی واقعی می بایست که دو بخش طرح یا بنا که نقشه آن را بدون الگو گرفتن از طرح آمده از کودارا (طرح معبد شی تنّو – جی ) رسم کردند، می بایست ازمردم سغد بوده باشند(یعنی از ایرانیان آسیای میانه) که رایزن فین خاندان سوگا بودند. قرینه سازی از ویژگی های هنر ساسانی بود. نمونه آن دست بافته ای است با نقش صحنه شکار، محفوظ در گنجینه شوءسوئین، که به تقلید طرح هنری ساسانی با نمای سوارکارانی که جانوران وحشی را شکار می کنند و تصویر درخت مقدس (درخت زندگی) در میان آن، ساخته شده است. طرح پرده ای تاشو (اسکرین) از پارچه، رنگ آمیزی شده به شیوه گرهی (این هم در گنجینه شوءسوئین)، که دو آهو را رو در روی هم و در دو سوی درخت زندگانی نشان می دهد، نیز از نمونه های هنری ایران ساسانی الگو گرفته است. می توان گفت که معبد آسوکا را معماران کودارا(از سرزمین کره) به هدایت استادکاران ایرانی ساختند. اوماکو(umako)، رئیس متنفذ سوگا، این عبادتگاه را در جای معبد خاص خاندان خود و وقف ارواح نیاکان این خاندان بنا کرد.
اسناد تاریخی
در میان کتابهایی که از تاریخ مناسبات شرق و غرب (آسیا) سخن دارد، آنها که از الگو گرفتن طرح معبد آسوکا از قرینه سازی ساسانی یاد کرده، بسیار اندک است؛ اما سویکو – کی، تاریخنامه ملکه سویکو، درباره ساختن شبکه های آبیاری اسناد فراوان به دست داده است. در سال 616 م آبادیهای متعدد ساخته شد و در سال 622 م نیز چند روستا و آبادی دیگر بنیاد کردند و نهرها و آبراههایی برای سیراب کردن کشتزارها ساختند و بزرگراهی میان نانیوا و آسوکا – نو – می یا گشوده شد. کار حفاری زمین در تخصص ایزانیانی بود که به فن ایجاد شبکه آبیاری (نهر و قنات و زهکشی) آشنا بودند. در این باره در فصل مربوط به آبیاری و قنات در این کتاب شرحی آمده است.
کوتاه اینکه بنا کردن معابد و ساختن تندیس بودا به شیوه توری در دوره آسوکا (سده هفتم میلادی) و بناهای دیگر به دست کارگران بیگانه و با طراحی و استادکاری و هدایت سغدیان بود؛ و ژاپنی ها فقط کارگری و اجرای طرح این فناوران را داشتند . (3)
پایان
پی نوشت ها :

(1) آلبوم خط و نشانه های باستان – جمشید اسماعیل پور – انتشارات احراز تبریز – 1389 – برگه 309-311

(2) http://www.iranatlas.info/sassanid/yuhong.htm
(3) کاراتسوکاری – نو توری karatsukari-no-Tori: پیکر ساز بزرگ زمانه خود (سده های هفتم و هشتم م) که تندیس های بودا را ساخت. تاریخ تولد و مرگش مشخص نیست. او نواده پیکرسازی بیگانه، که در سال 522 م به ژاپن آمده بود.

منبع مقاله: محمد حمید، یزدان پرست لاریجانی؛ (1385)، نامه ایران (مجموعه مقاله ها، سروده ها و مطالب ایران شناسی) جلد سوم، تهران: اطلاعات، چاپ اول.

گردآوری : موری حماسی

دیدن تصاویر بیشتر:

http://forum.tarikhfa.ir/thread5859.html#post22402