دسته: معماری ساسانیان

کهن سرزمین – دژ تاریخی زاخه

نگارنده : ساسان هخامنشان

 

شهرستان رومشگان یکی از شهرستان‌های استان لرستان است که در جنوب باختری این استان قرار گرفته و آب و هوای میانه ی کوهستانی دارد. مرکز آن شهرچغابل است

در دوکیلومتری تپه باستانی شهر “چغابل” دژ باستانی زاخه (= زاغه) قرار گرفته که از سنگ ساخته شده است. دومین دژ لرستان پس از دژ شاپورخواست بشمارمی رود که از دوره ساسانی بجا مانده است که بیشتر تاقهای آن از زیر خاک سربرآورده اند.

بخش بزرگ وگسترده ایی از این دژ، هنوز در زیر خاک پنهان است اما ریخت و ساختارتپه خودنمایی می کند. دهانه برخی از تاقها به پنج متر هم میرسد.

چند اتاقی که از خاک بیرون آمده اند به هم پیوسته هستند که درب برخی از اتاقها به سوی شمال و برخی دیگر به سوی جنوب باز می شوند
دژ زاخه که در ضلع خاوری رومشکان قرار دارد از جاهای دیدنی استان لرستان و رومشکان می باشد

پژوهش و برسی بر روی این دژمی‌تواند اطلاعات سودمندی ؛افزون تر ازاطلاعاتی که از بررسی های گذشته ی این دژبدست آمده در دسترس پژوهندگان قرار دهد.

دژ زاخه در رومشکان ازبزرگی و فرهنگ و تمدن این مرز و بوم داستان دارد. شوربختانه ساخت و سازهای بی رویه، کاوش و گودبرداری‌های غیر مجاز، خطوط لوله آب و جاده‌های دسترسی در سالهای پیاپی، هریک به گونه ایی سبب ویرانی و آسیب زدن به محوطه باستانی دژزاخه شده اند.

بیشتر سنگهای به کار رفته در این سازه؛ یا تراشیده شده اند و یا قلوه ای هستند. اگر این دژ تاریخی بازسازی شود؛به یک اثر جالب توجه تاریخی تبدیل خواهد شد .

با تاریخ فا همراه باشید :

انجمن گفتگوی تاریخ فا : WWW.FORUM.TARIKHFA.COM

گالری عکس های تاریخ فا : WWW.GALLERY.TARIKHFA.COM

بخش وبگردی تاریخ فا : WWW.WEB.TARIKHFA.COM

کتابخانه تاریخ فا : WWW.EBOOK.TARIKHFA.COM

پرتال اصلی تاریخ فا : WWW.TARIKHFA.COM

 

نگارنده: حامد محمدپور

پیشگفتار
مجموعه کاخ ساسانی سروستان در استان فارس و در ۹ کیلومتری جنوب شهر سروستان در شهرستان سروستان قرار داشته و کل مجموعه ۲۵ هکتاروسعت دارد. این کاخ در زمان بهرام گور ساسانی ساخته شده که بوسیله مهر نرسی وزیر معروف او که صدرات یزدگرد اول و یزدگرد دوم را نیز عهدهدار بوده ساخته شدهاست. این کاخ از سنگ و گچ ساخته شده و ایوانی مربع شکل بخش مرکزی آن را تشکیل میدهد که دارای ۱۳ متر طول و عرض، و ۱۸ متر ارتفاع دارد. همچنین در مرکز و حیاط دارای گنبدی میباشد.

معماری
نمای اصلی بنا در ضلع جنوبی قرار دارد که شامل یک ایوان مرکزی و دو ایوان کوچکتر در دو طرف است. ایوان مرکزی به تالار اصلی و پس از آن به چهار حیاط متصل میشود و دیوار جنوبی تالار مرکزی به یک ایوان جانبی خارجی راه مییابد. ایوانی که در سمت شمال کاخ واقع است بوسیله چند پله به محوطه بیرون کاخ مربوط میشود اما ایوان بزرگ شرقی به تالار مرکزی و قسمتهای دیگر بنا ارتباط دارد و در دو طرف این بنا دو اتاق باریک با طاق گهوارهای قرار دارد که مقابل هم قرار نگرفتهاند. استفاده از فیلپوش برای قرار گرفتن گنبدها روی بنا به وضوح دیده میشود.
برای تقویت گنبدهای مدور از گوشواره استفاده شده علاوه بر این شیوه، استفاده از ستونها را به عنوان محافظ سقف در اتاقها دیده میشود. همچنین تپهها و ناهمواریهای زمینهای مجاور نشانگر ابنیهای است که در اطراف کاخ بنیاد بودهاست. روی هم رفته نقشه کاخ سروستان شیوه بسیار بدیع و جالب معماری عهد ساسانی را به نمایش میگذارد. برخی از پژوهشگران معماری ساسانی، با توجه به تکنیک پیشرفتهتر در طرحی کلی و جزئیات بنا آن را متعلق به اواخر دوران ساسانی می دانند و معتقدند که ساخت این بنا یکی از نخستین قدمها در جهت سبک ساختمانی ویژهای بود که معماری گوتیک را می توان تحقق نهایی آن دانست.

زمان ساخت

برخی از پژوهشگران معماری ساسانی، با توجه به تکنیک پیشرفتهتر در طرحی کلی و جزئیات بنا آن را متعلق به اواخر دوران ساسانی میدانند و معتقدند که ساخت این بنا یکی از نخستین قدمها در جهت سبک ساختمانی ویژهای بود که معماری گوتیک را میتوان تحقق نهایی آن دانست.
در منابعی تاریخی-جغرافیایی اطلاعاتی در باب کاخ ساسان یافت میشود. ابن خردادبه در کتاب المسالک و الممالک پس از توضیحات فراوان در مورد شهر استخر و عنوان اینکه استخر یکی از قدیمیترین شهرهای پارس است، سروستان را یکی از قصبههای آن میشمارد. او در آن میان از بنایی یاد میکند که عظیم بوده و ساختمان آن از سنگ و گچ ساخته شدهاست و مشتمل بر گنبدهای تالار ستون دار، چند ایوان، اطاقها و راهروهای متعددی میباشد. او بنای این کاخ را به بهرام پنجم ساسانی نسبت میدهند.

مقایسه کاخ ساسان سروستان با اثر ساسانی در فیروز آباد
آندره گدار در کتاب هنر ایران از کاخ ساسان یاد کرده و معتقد است که «کاخ سروستان به دستور بهرام پنجم (480-420م) ساخته شده و از کاخ فیروزآباد بهتر حفظ شده است. طرح آن از طرح فیروزآباد پیچیدهتر است و از نظر اصول فنی کاملتر میباشد، و در ساختمان طاقها و گنبدها مهارت زیادتر به خرج داده شده و نمای اصلی این بنا در طرف مشرق است…» «در عقب تالاری که گنبد اصلی آن را پوشانده حیاطی است که مانند کاخ فیروزآباد در اطراف آن ساختمانهای محل سکونت واقع شده اما فاقد قرینه سازی است و اطاقها به ابعاد مختلف و رابطه میان آنها خیال پردازانه است. بنابراین ترکیب کاخ ساسان اساسا نظیر فیروزآباد است اما در جزئیات آزادتر و متنوعتر از آن است. در حقیقت اگر محل پذیرایی آن را منحصر به تالار بزرگ بدانیم برای اینکار بسیار تنگ بوده است. از طرفی تالارهای دیگر خیلی وسیع ولی تعدادشان کم اما مجلل هستند و دربهای فراوانی به خارج باز میشوند. دور از آن است که آنجا را محل سکونت بدانیم. ایوان و تالار مربع نیز بوسیله دربهای تنگ و باریکی با هم مربوط میشوند. محتمل است که ساختمان مزبور که وسعتش یک چهارم کاخ فیروزآباد است منحصراً یک کاخ پذیرایی بوده باشد….»

برگفته از ویکیپدیا