تاریخ جهان باستان

زن ستیزی یا همدردی ائوریپیدس نمایشنامه نویس ؟

زن ستیزی یا همدردی ائوریپیدس نمایشنامه نویس ؟

نویسنده : مرتضی حماسی

 در یونان باستان ؛ نمایشنامه همچون وسیله ای بود تا نمایشنامه نویسان مرد بتوانند احساسات خود را نسبت به زنان ، در حضور عموم بیان کنند و یا تماشاچیان را به تفکر دربارۀ زنان و مسائل آنان وادارند . برخی از ویژگی ها و کار­های شخصیت های زن در نمایشنامه ها ، چون تجاوز از حد خود ، خشم و آدمکشی کلوتمنسترا و مدئا ، تحسین برانگیز نبودند ، بلکه برای تقویت قالب های منفی سنتی نسبت به زنان و زنده نگه داشتن زن ستیزی ساخته شده بودند . نمونۀ روشن دیگر ، سخنرانی تلخی است که شخصیت اصلی نمایشنامۀ هیپولوتوس اثر ائوریپیدس ( شاعر و نمایشنامه نویس 480-406 پیش از میلاد ) ، پس از آگاهی از تمایل نامادرش اش نسبت به خود ، بیان می دارد :

« زئوس ! چرا زنان این دشمن مردان و شیادان پر زرق و برق را در روشنایی روز منزل دادی ؟ … به روشنی نشان می دهد که زن چه شیطان بزرگی است . پدر که فرزند را به وجود می آورد و او را می پرورد ، به او جهیزیه می دهد تا در جای دیگر زندگی کند و خود از درد و رنج خلاص گردد ؛ و مردی که این مایه بدبختی را به خانۀ خود برده است ، با آرایش و زینت کردن او خوشحال می شود … وقت صرف می کند تا برای این احمق که تمام مایحتاج خانه را هدر می دهد ، لباس تهیه کند … از نظر یک مرد بهتر است که مغز همسرش در خانه ، کاملاً پاک و خالی باشد ، یعنی زن چیز بی فایده باشد . من از زن باهوش متنفرم ، و … من همه شان را نابود می کنم و هیچ وقت از حس تنفرم نسبت به زنان کاسته نمی شود » .

بنگرید :

 Euripides , Hippolytus , in Three Great Plays of Euripides , trans . Rex Warner . New York : New American Library , 1958 , pp. 99-100

در طول زمان ، نمایشنامه نویسان با زنان و سرخوردگی اجتماعی آنان ، قاطعانه همدردی می کردند . شاید معروف ترین مثال در این زمینه ، سخنرانی مدئای ائوریپیدس است :

« بی شک ما زنان از میان همه موجوداتی که زنده هستند و اراده دارند ، بی چاره تریم . با پرداخت مبلغی هنگفت [ یعنی جهیزیه ] شوهر را خریداری کرده ایم و باید او را صاحب اختیار تن خویش بدانیم … مردی که می گیریم ممکن است خوب یا بد باشد . طلاق برای زنان محترمانه نیست . پاسخ رد به مرد دادن امکان پذیر نیست … اگر مرد از مصاحبت با زن خسته شود ، می تواند بیرون برود و درمانی برای خستگی خود بیابد ؛ ما زنان مجبوریم تنها به یک مرد نگاه کنیم و آن ها به ما می گویند که شما آزادانه در خانه ، به دور از خطر زندگی می کنید . آن ها برای جنگ به بیرون از خانه می روند . چه احمق هایی ! من ترجیح می دهم سه بار در جلوی خط آتش [ در جنگ ] بایستم ، تا این که کودکی بزایم » .

بنگرید :

Euripides , Meda , in Vellacott translation , pp. 24-25
نگارۀ مدئا قهرمان زن در تراژدی ائوریپیدس ، وی فرزندان خود را به سبب انتقام گرفتن از همسرش که او را ترک کرده بود ، می کشد ، نقاشی متعلق به قرن نوزدهم میلادی

ظاهراً ، باور نکردنی است که یک نفر این دو سخنرانی را نوشته باشد ؛ یکی به شدت از زنان انتقاد می کند و دیگری با آنان همدردی می کند . اما به راستی مسائل مربوط به حقوق و توانایی زنان ، در آتنِ زمان ائوریپیدس ، از جنبه های مختلف مورد بحث و مناظره قرار می گرفت . این قطعات و دیگر قطعات شبیه به آن ، که برگرفته از نمایشنامه های ائوریپیدس است ؛ نمایش می دهد که او می کوشیده است هر دو طرفِ مناظره را به تصویر بکشد . همان طور که پامروی می گوید ، نمایش نامه نویس قصد نداشته مخاطبانش این سخنان زن ستیزانه را به سادگی قبول کنند :

« بلکه او از نکات برجستۀ زن ستیزی به عنوان ابزاری برای بررسی عقاید رایج دربارۀ زنان استفاده می کند … ائوریپیدس با شیوه ای که از راه ارائه تصویری از زنان مستقل و موجه نشان دادن کارهایشان ، سخنان مبتذلی دربارۀ زن ستیزی مطرح می کند ، مخالف است … [ مثلاً ] در بسیاری از افسانه هایی که ائوریپیدس به عنوان اساس داستان های خود برگزیده است ، یک معیار دوگانه در پایبندی جنسی ، به صورت سربسته ، به چشم می خورد . او اولین نویسنده ای است که ما می شناسیم و می بینیم به این موضوع از منظر زنان و هم از نگاه مردان می نگرد … از خواهان استقلال جنسی زنان ، همچو مردان نیست ؛ بلکه فقط پیشنهاد می کند که بهتر است شهور هم مانند زن ، تنها با همسر خود باشد » .

بنگرید :

Pomeroy , Goddesses , Whores , Wives , and Slaves , pp. 107-110

چون ائوریپیدس غالب مخاطبان مرد را به شیوۀ برخورد آن ها با زنان مورد انتقاد قرار می دهد ؛ بی شک این نگرش یکی از دلایلی است که موجب شده او ، نسبت به دیگر نمایشنامه نویسان بزرگ عصر خود ، از شهرتی کم تر برخوردار گردد

آبخشور :

Women of Ancient Greece , Don Nardo

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *