جیک جیلنهال» بازیگر ٢٩ ساله هالیوود، در طول ماه ها پیش از ایفای نقش «دستان» شاهزاده ایرانی فیلم تازه کمپانی والت دیسنی از روی ویدیو گیمی به همین نام، روزی ٤٥ دقیقه و ٦ روز در هفته به انجام ورزش های مختلف بدنی اشتغال داشته است تا بتواند اندامی ورزیده و مناسب با نقشی که برعهده گرفته داشته باشد و در عین حال کوشیده است تا اغلب بخش های ماجراجویانه این فیلم که توسط سازندگان «دزدان دریائی کارائیب» عرضه شده است راشخصا و بدون استفاده از بدل بازی کند.
با این وجود انتخاب این بازیگر سفید پوست و چشم سبز برای ایفای نقش یک شاهزاده شرقی از ایران باستان درفیلمی که داستان تعقیب یک مشیر جادویی بین نیروهای منفی و مثبت است موجب اعتراض برخی از منتقدین و دست اندرکاران سینما شده است که معتقدند نقش یک شاهزاده ایرانی را باید یک بازیگرشرقی تبار ایفا کند!
«جهنازب دار» یک فیلمساز مستقل و یک وبلاگ نویس سینمایی است که می نویسد چگونه از نخستین لحظاتی که خبر ساختن «ویدیوگیمی» به نام «پرنس آف پرشیا» را شنید از خوشحال در پوست خودنمی گنجید. ویدیو گیمی که دریک زمینه شن آلود درشهرهای خاک خورده و قدیمی پرشیا(یا ایران کنونی) براساس داستان های حماسه ای وتاریخی منطقه ساخته شده است:«در این ویدیو گیم شما برای اولین بار می توانستید شاهد ظهورقهرمانی باشید که از چهره ظاهری و رنگ وروی خاورمیانه ای برخوردار است. به این صورت مردم فرصتی پیدا می کردند تا از دیدگاهی احترام آمیزو نه فقط بدگویانه به فرهنگ خاورمیانه ای آن نگاه کنند.»
با این حساب هنگامی که خبر ساختن فیلمی از روزی این ویدیو گیم توسط استودیومعظم دیسنی اعلام شد، «جهنازب دار» هم چون بسیاری دیگر از آمریکایی های آسیایی تبار و خاورمیانه ای از این مسئله خوشحال شد و تصور می کرد که این بار «یک داستان جدی و ارزشمندی خواهد بود که می تواند به اصطلاح طلسم ها را باطل کرده و یک چهره واقعی و چند بعدی و نه کلیشه ای از مردم خاورمیانه و فرهنگ غنی آنان را به نمایش بگذارد.»
«جهنازب دار» می گوید:«اما متاسفانه خبر بدی که به گوش رسید این بود که در فیلم تازه «شاهزاده ایرانی: شن های زمان» نه تنهاحتی یک نفر از بازیگران اصلی آن ایرانی، و حتی از اهالی خاورمیانه نیستند بلکه بازیگر نقش اول این فیلم در نقش «دستان» – قهرمان فیلمی که بیش از 200 میلیون دلار خرج برداشته است – جیک گیلنهال، پرنس مانندی آمریکایی، هنرپیشه سوئدی الاصل هالیوود است.»
جهنازب دار که خود هندی تباراست دروبلاگ اعتراض آمیز خود می نویسد:«برای من واقعا توهین آمیزاست وقتی می بینم که اهالی خاورمیانه و به خصوص مردمان آسیای جنوبی فرصتی نمی یابند تا نقش خودشان را در این فیلم های مهم و پرخرج برعهده بگیرند.»
البته اگر به تاریخ صد ساله هالیوود نگاهی بیاندازیم می بینیم که این نخستین بارنیست که چنین واقعه ای اتفاق می افتد. از زمانی که «جان وین» نقش «چنگیزخان مغول» را در فیلم «پیروز» بازی کرده است تا «پیترسلرز» هنرپیشه انگلیسی تباری که با تیره کردن زنگ پوست صورت خود درفیلم «پارتی» نقش یک هندی را ایفا کرد و به ویژه «میکی رونی» که با قراردادن دندان های مصنوعی جلو آمده نقش «آقای یونی اوشی» یا پدربزرگ همه زردپوستان را در فیلم «صبحانه در تیفانی» بازی می کند، همه وهمه نشان دهنده این نوع کلیشه سازی ها در سینمای هالیوود هستند. هرچند این کلیشه ها به ده ها سال پیش تعلق دارند اما آثار آن ها درنوع فیلمسازی کنونی هالیوود همچنان باقی مانده و دیده می شود.
منتقد سینمایی روزنامه لس آنجلس تایمزهم دررابطه با استفاده از یک بازیگر تماما سفید پوست برای ایفای نقش یک شاهزاده خاورمیانه ای می نویسد:«در زمانی که باراک اوباما به ریاست جمهوری این کشور رسیده، ریما فقیه، یک زن جوان لبنانی تبار برای نخستین بار عنوان ملکه زیبایی آمریکا را به خود اختصاص داده و دردورانی که سونیا سوتمایر نخستین زن لاتین تباری است که درصدروزارت عدلیه این کشور نشسته است – صنعت فیلمسازی هالیوود هنوز که هنوز است در پس قافله مسائل نژادی قدم برمی دارد.»
علاوه برکمپانی دیسنی که درحال حاضردرحال کلنجار رفتن با گروه های مختلف ضد تبعیضات نژادی و مخالفان «قهرمان سفید پوست سازی» است که به جای بازیگران ایرانی الاصل درفیلم «شاهزاده پرشیا: شن های زمان» از جیک گیلنهال و بازیگر انگلیسی «گما آرترتون» استفاده کرده است، کمپانی فیلمسازی پارامونت نیز فیلم پرخرج تابستان امسال خود از روی یک فیلم کارتونی به نام «آواتار: آخرین خم کننده» را با استفاده از سه بازیگر سفید پوست به جای بازیگران بومی آمریکایی و آسیایی ساخته است.
فیلم «آواتار: آخرین خم کننده» (این نام برای جداساختن این فیلم از فیلم سه بعدی و معروف آواتار ساخته جیمزکمرون انتخاب شده است) در طول یک سال و نیم گذشته هدف نامه های اعتراض آمیز گروه های مختلف حمایت از حقوق شهروندی اقلیت های نژادی و رسانه های آسیایی آمریکایی بوده است که خطاب به «آدام گودمن»رئیس استودیوی پارامونت نوشته اند:« برای استودیویی چون پارامونت که فکر می کند با استفاده از یک بازیگر غیرسفید پوست در نقش های اصلی مشتریان و یا تماشاگران خود را از دست می دهند متاسفیم و این عمل را از سوی این استودیو غلط و توهین آمیز می دانیم.»
معترضین به فیلم «آواتار: آخرین خم کننده» که در طول هفته های اخیر در بیش از ٦ دانشگاه مختلف از جمله «ام آی تی»، دانشگاه نیویورک و دانشگاه لس آنجلس یو سی ال ای به سخنرانی علیه عملکرد استودیوهای فیلمسازی هالیوود پرداخته اند ازطریق «فیسبوک از طرفداران خود خواسته اند تا این فیلم و فیلم های مشابه را بایکوت کرده و به این طریق از خرید بلیت وتماشای آن ها سرباززنند. استودیوی پارامونت درپاسخ به این اعتراضات در اعلامیه ای که اخیرا منتشر کرده است قید کرد است که بیش از ٢٣ نقش اصلی فیلم را آسیایی ها از جمله بازیگران کره ای ، ژاپنی و هندی بازی کرده اند و این استودیو حاضر است نسخه ای از فیلم را پیش از اکران برای فعالان حقوق شهروندی اقلیت های نژادی از جمله دست اندرکاران سایت اینترنتی «ریس بندینگ دات کام» به نمایش بگذارد و مطمئن است که با عکس العمل های مثبت از سوی آنها روبرو خواهد شد.
درمورد فیلم «شاهزاده ایرانی: شن های زمان» استودیوی دیسنی چند مشاور از جمله رضا اصلان استاد الهیات دانشگاه ریورساید در کالیفرنیای جنوبی و یکی از پایه گذاران استودیوی«بومجن» – استودیویی که به فیلمسازان هالیوود کمک می کند تا چهره واقعی از اقلیت های مختلف از جمله مذهبی را به نمایش بگذارند – استخدام کرده است تا از هرگونه سوء تفاهمی دررابطه با نمایش شخصیت های فیلم جلوگیری شود.
بنا برپیشنهاد رضا اصلان و استودیوی بومجن، دیسنی زمان وقایع «پرنس آف پرشیا» را به دوران پیش از اسلام و زمان حماسه های اساطیری بازگردانده است تا از هرگونه برخوردی با مسائل مذهبی در آن جلوگیری شود. هم چنین این استودیو کوشیده است تا اعضای جامعه ایرانی آمریکایی را مطمئن سازد که فیلم تازه «شاهزاده ایرانی» هیچگونه خدشه ای به نام و وجهه ایرانیان نخواهد زد.
رضا اصلان در اینمورد می گوید:«ما می خواستیم مطمئن شویم که فیلم شاهزاده ایرانی نقطه مقابل فیلم ٣٠٠ فیلمی که چهره ناهمگونی از ایرانیان باستان عرضه کرده است باشد!»
اخیرا هنگامی که خبرنگار روزنامه تایمز چاپ لندن به صورتی بی پرده از براکهایمر، کارگردان فیلم «شاهزاده ایرانی: شن های زمان» پرسید آیا شما فکر نمی کنید جیک گیلنهال برای ایفای نقش یک پرنس ایرانی کمی سفید باشد براکهایمر پاسخ داد:«ایرانی ها همیشه سفید پوست بوده اند. این ترک ها بودند که همه چیز را عوض کردند اما در قرن ششم بسیاری از ایرانیان موهای بور و چشم های آبی داشته اند.»
رضا اصلان این ادعای براکهایمر را تائید می کند:«درست است. ایرانیان از نژاد آریایی هستند اگر به دوران پارس اسطوره ای و بیش از ١٧٠٠ سال پیش بازگردید همه ایرانیان آن زمان شکل جیک جیلنهال بوده اند!»
جیلنهال هم معتقد است که «شاهزاده ایرانی» به سادگی یکی دیگر از فیلم های فانتزی هالیوودی است که از یک روح پاک و سبک بال برخوردار است:«این یک فیلم از روی یک بازی ویدیوئی است و نه چیزی بیشتر!»