علم و دانش در دوره هخامنشی
به دوران هخامنشی میرسیم. دورانی که مایهی افتخار بشریت است.
این حکومت اهورایی ، فعالیتهای شگفتانگیزی در زمینههای علمی و فرهنگی و هنری به انجام رسانید که موضوع همین جستار است.
از دانشمندان دورهی هخامنشی ، این افراد را می‌توان نام برد :
- اسکیلاکس
دریانورد و جغرافیدان هخامنشی (زمان داریوش) - ستاسپه
دریانورد و مکتشف دورهی هخامنشی (زمان خشایارشا) - آرتاخه
مهندس دورهی هخامنشی و سازندهی کانال آتوس (زمان خشایارشا) - بوبراندا
مهندس دورهی هخامنشی (زمان خشایارشا) - استانس
استانس ، یکی از مغان دانشمند بوده که به روایتی در سدهی پنج پیش از میلاد و به روایت دیگر در سدهی دوم پیش از میلاد میزیسته است. استانس در علم شیمی ،استادِ «دموکریتوس» دانسمند یونانی بوده است. }
[تاریخ علم در ایران ▬ مهدی فرشاد ▬ رویهی ۸۵۶]
دانشکدهی «سائیس» در جوار معبد «نیت» با پول «داریوش کبیر» و به دست یکی از پزشکان و دانشمندان معروف مصری دایر گردید و این دانشکده از مراکز مهم علمی و فرهنگی جهان در عهد باستان بوده است.
در این آموزشگاه ، پزشک تربیت میشده و به تمام حوزههای شاهنشاهی اعزام میگردیده و باز نوشتهاند که در آن شهر ، آموزشگاه بزرگ دیگری وجود داشته که کَهَنه (= کاهنان) را برای انجام مشاغل دولتی تربیت مینموده است.
قسمتی از مطالب نوشته شده ، روی مجسمهی دانشمند مصریِ معاصر داریوش کبیر دو کبوجیه به نام «ارجاهورسن» (Oudjahorsne) که خود مؤسس و مدیر دانشکدهی پزشکی سائیس بوده است ، مربوط به اقدامات داریوش برای ترمیم و تجدیدی حیات دانشکدهی نامبرده میباشد.
«اوجاهورسن» پسر رئیس معابد گرای و نیت (مادر خدایان) و این کتیبهی تاریخی در «تیولی» (Tivoli) در ییلاق «آدریان» قیصر روم یافتهاند که جزو مجموعهی مصری قیصر نامبرده بوده است…
دیگر از دانشکدههای به نام دورهی هخامنشی ، نام این سه دانشکده در تواریخْ مسطور است : «برسیپا» (Borsippa) ، «آرشوئی» (Archoi) ، «میلیتس» (Militus).
از کتابخانههای معروف عهد هخامنشی که نامی از آنها برده شده ، یکی کتابخانهی دژنبشت گنج نپشت (قلعه نوشتهها) در تخت جمشید ، دیگر گنج شیپیکان یا شیزیکان جنب آتشکدهی آذرگشنسب در آذربایجان و از «اگره» محلی در هگمتانه (همدان) نیز اسمی برده شده که کتب و اسناد و دفاتر شاهی در آنجا مضبوط بوده است. دانشکدهی پزشکی سائیس نیز کتابخانهی معتبری داشته است.
دژنبشت تخت جمشید ظاهراً علاوه بر وجود تمام «اَوِستا» روی ۱۲ هزار پوست ، بزرگترین مخزن کتاب و نوشتههای عهد هخامنشی بوده است.
[تمدن هخامنشی ▬ جلد ۱ ▬ علی سامی ▬ رویه‌های ۲۸۴ تا ۲۸۶]
ایرانیان (در زمان هخامنشیان) همچنانکه در اداره‌ی ممالک توفیق یافتند ، در اقتصاد و تجارت نیز موفق آمدند. تحقیقات جدید ثابت می‌کند که ممالک دوردست که بر اثر توسعه‌ی کشور هخامنشی به آن پیوسته بودند ، تحت نفوذ خیرخواهانه‌ی هخامنشیان ، عمیقاً تحول یافتند. مثلاً خوارزم و دیگر مستملکات شرقی در مدت ۳ قرن و نیم از صلح برخوردار بودند و این حادثه‌ای نادر در تاریخ نواحی شرقی در این عصر به شمار می‌رود. در این مدت ، ناحیه‌ی مذکور به توسعه‌ی حقیقی از لحاظ عمران و فلاحت مشغول بود. در همان عهد ، طرز آبیاری به وسیله‌ی قنوات زیرزمینی ــــ از جمله در واحه‌های جنوبی مصر ــــ معمول گردید.
هنر هخامنشی به نواحی بسیار دورتر از سرحدهای ایران رسید. نفوذ آن را در مصر ، قبرس ، سواحل بحراسود و مخصوصاً در سکاییان می‌توان دید. هخامنشیان محیطی مساعد برای توسعه‌ی علم به وجود آوردند و ما می‌دانیم که در زمان داریوش ، منجمی بزرگ
از مردم بابِل به نام «نبوریمانو» درباره‌ی خسوف‌های ماه مطالعاتی به عمل آورد…نیز می‌توان از منجم دیگر به نام «کیدینو» از مردم «سیپار» نام برد.
[ایران از آغاز تا اسلام ▬ رومن گیرشمن ▬ برگردان: محمد معین ▬ رویه‌های ۲۳۰ و ۲۳۱]
و اینک فرمان اَبَر شاهنشاه تاریخ ایران و جهان ، الگو و آیینهی تمامنمای پادشاهی – داریوش بزرگ – برای
حفر ترعهای در مصر :
۱٫ خدای بزرگی است اهورامزدا که آن آسمان را آفرید ؛ که این زمین را آفرید ؛ که مردم را آفرید ؛ که شادی مردم را قرار داد (آفرید) ؛ که داریوش را شاه کرد ؛ که به داریوششاهْ شهریاری را ، که بزرگ و دارای اسبان خوب و مردان خوب است ارزانی فرمود.
۲٫ من داریوش شاه بزرگ (هستم) ؛ شاه شاهان ؛ شاه کشورهای دارای همهگونه مردم ؛شاه در این زمین بزرگ دور و دراز ؛ پسر ویشتاسپ ؛ هخامنشی.
۳٫ داریوش شاه گوید : من پارسی هستم. از پارس ، مصر را گرفتم. فرمان کندن این ترعه را دادم ؛ از رودخانه به نام نیل که در مصر جاری است تا دریایی که از پارس می‌رود. پس از آن این ترعه کنده شد ؛ چنانکه فرمان دادم و کشتیها از مصر از وسط این ترعه به سوی پارس روانه شدند ؛ چنانکه مرا میل بود.
[فرمانهای شاهنشاهان هخامنشی ▬ رلف نارمن شارپ ▬ رویه‌های ۱۰۴ و ۱۰۵]
نگارنده: جمشید کیانی
لینک این مطلب در تالارگفتمان تاریخ فا:
