سوگواری های شیعه و ریشه آن در «سوگ آیین »های ایرانی
نگارنده : ساسان هخامنشان
سوگ را در بخشی از ایران چمر (chamar) می گفته اند که اکنون تنها به بخشهای کوچکی از لرستان محدود شده است. مراسم به این گونه است که مرده را پس از شستن و کفن کردن در میان شاخههای سبز بید می پیچند و آن را به همین صورت کنار گورش که بیشتر گورستانی در نزدیکی چشمه است می گذارند.سپس اسپ سیاهی را که یالش به پهلو شانه شده است را از دور به گور و مرده نزدیک می کنند.در این هنگام مردان و بویژه زنان به شیون و زاری و مو فشانی میپردازند.هنگامی هم که اسپ را آرام آرام میبرند شیون و زاری فزونی می گیرد.«چمر» شعر ویژه خود را هم دارد.
باپیدایی ی دین اسلام، برخی از آیینهای نیک ایرانیان همچون جشن نوروز در میان مسلمانان نیز روامند شده و برخی از آیینها در قالب سنتهای اسلامی آشکار گشت. رخداد کشتهشدن علی بن محمدباقر(ع) همزمان با دومین هفتهٔ مهرماه سال خورشیدی بوده که آیین جشن و پایکوبی مهرگان در ایران برپا میشدهاست و همچنین مردم فین آیین ویژه ایی به نام جشن آبریزان برگزار میکردند و شاید به هنگام کشتهشدن علی بن محمدباقر(ع)، مردم سرگرم برگزاری جشن بودند که با شنیدن خبر مرگ او سراسیمه خود را با چوبهایی که در دست داشتند به مشهد اردهال میرسانند که با دشمنان کارزار کنند اما زمانی رسیدند که او کشته شده بود. پیکر بی سرش را که زخم فراوانی برداشته بود در قالی قرار داده ،چوب به دست و حسین حسین گویان پیکر او را همراهی و در چشمه آبی شستشو داده و سپس در همان مکانی که خود او سفارش کرده بود به خاک سپردند.
و از آن سال به بعد همه ساله در همان تاریخ (دومین آدینه مهرماه) به احترام فرزند محمد باقر (ع)مراسم قالیشویان را که همانندی با جشن آبریزان و آیین مهرگان دارد برگزار میکنند.
تاریخ پیدایش تعزیه درشیعه آشکار و روشن نیست. برخی براین باورندسوگواری برای امامان و بویژه برای امام حسین ریشه در ایین های سوگواری در ایران باستان و پیش از اسلام دارد و سوگواری برای امام حسین را برگرفته از سوگ سیاوش پهلوان داستانهای ملی ایران دانسته و این آیین ها را زمینهساز شکلگیری تعزیه برشمرده اند.
برخی پژوهشگران نیز پیشینه تعزیه را به آیینهایی چون مصائب میترا و یادگار زریران پیوند می دهند و برخی پیدایش آن را متأثر از عناصر اساتیری میانرودان، آناتولی و مصر می دانند و کسانی نیز مصائب مسیح و دیگر افسانههای تاریخی در فرهنگهای هند و اروپایی و سامی را در پیدایش آن موثر دانستهاند.
نقاشی دیواری در پنجکند ، تابوت نخل مانند سیاوش بر دوش سوگواران
پایین تر ، سوگواران با آلات موسیقی ، در سمت چپ خدایان
برخی از پژوهشگران شبیهخوانی و برپایی تعزیه را به یزید نسبت دادهاند که گویا از عاملان رخداد کربلا خواسته بود تا اعمالی را که در دشت کربلا مرتکب شدهاند را نمایش دهند و برخی از پژوهشگران ریشه شکل گیری تعزیه را در صفویه، دیلمیان و قاجاریه می دانند.
شکل رسمی و آشکار این سوگواری ، به روایت ابنکثیر برای نخستین بار در زمان حکمرانی دودمان ایرانی شیعه مذهب آل بویه انجام گرفت. در دهم محرم سال ۳۵۲هجری قمری معزالدوله احمد بن بویه در بغداد به مردم دستور داد که برای سوگواری، دکانهایشان را ببندند و بازار را تعطیل کنند، نوحه بخوانند و جامههای خشن و سیاه بپوشند. از این دوره به بعد دستههای عزاداری و نوحهخوانی اندک اندک روامندمی شود و شبیهگردانی درکالبد و ساختار نمایش شکل می گیرد.
تعزیه با حمایت حکومت صفویان و حکومت سلطان محمد خدابنده گسترش چشمگیری داشت اما در دوره ناصرالدین شاه به اوج بالندگی و گسترش خود رسید وتا بدانجا پیش رفت که بسیاری از پژوهشگران این دوره را عصر طلایی تعزیه نامیدهاند.
در دوره ناصرالدین شاه تعزیه، که پیش از آن در حیاط کاروانسراها، بازارها و گاهی منازل شخصی اجرا میشد، به اماکن بازیا سربسته تکایا آمد ودر حسینیهها اجرا شد.
پر آوازه ترین و باشکوه ترین این تکایا، تکیه دولت است که در همین دوره به دستور ناصرالدین شاه وهمکاری دوستعلیخان معیرالممالک در سال ۱۳۰۴هجری قمری ساخته شد. از دیگر تکیههای معروف آن زمان تکیه معاونالملک در کرمانشاه است.