ضرابخانه های اشکانی
نگارنده : مرتضی حماسی
نشانه ضرابخانه ها :
بر سکه های پارت ها علامات یا حروف قسمت اول نام شهر ، در کنار نقش مرکزی پشت سکه ها قرار دارد و در موقعی که سرزمین پارت ها از نواحی شمالی پارت و گرگان و قسمتی از ماد ، ری ، صد دروازه و خوار تشکیل می شد . بنابراین سکه هایی که از این دوران به دست آمده است ، شهرهایی که ضرابخانه داشته اند عبارتند از : نیسا ، دارا ، صد دروازه نزدیک دامغان کنونی ( Hecatompylos ) و دارای صد دروازه بوده است .
تمبراکس (1) ، سیرینک (2) ، خراکس (3) ، و آپامنا (4)
علامت ضرابخانه هایی که از دورۀ شهریاری مهرداد اول تا آخر دورۀ پارت ها بر سکه های آنان مشاهده می شود عبارت است از : نیسا (5) ، مهرداد کرت (6) ، هگمتانه ( اکباتان ، همدان ) ، شوش ، سلوکیه ، رگا ( ری ) ، سیرینک ، مارژیان ( مرو ) ؛ تراکزیان (7) ، خراکس ، تیسفون ، آریا ( هرات ) ، هراکلئا (8) ، تامبراکس ، فیلاس ، ضرابخانۀ درباری (9) ، کنکوبار (10) ( کنگاور ) ، آپامنا و لائودیسه آ ( نهاوند ) .
علامات این ضرابخانه ها ، بر سکه های مختلفی که از دورۀ پارت ها تا کنون بدست آمده است مشاهده می شود . این ضرابخانه ها مهرف شهرهای قدیمی مهمی است که یا در دوران هخامنشیان وجود داشته و با سلطۀ سلوکی ها نام آن ها تغییر یافته است و یا سلوکی ها در شهرهای آباد شهری جدیدی به نام خود احداث کرده اند .
شهرها و ضرابخانه ها :
حمله اسکندر به ایران و سپس سلوکیان از جهات مختلف سیاسی و اقتصادی و همچنین برای استقرار دائمی خود به احداث شهرها یا توسعه و آباد نمودن شهرهای موجود توجه خاصی مبذول داشتند . با کوچ دادن خانواده های یونانی و مقدونی در شهرهای هخامنشی یا در شهرهای که بنیاد نهادند می خواستند نوعی پایگاه مطمئن برای خود ایجاد نمایند . در مواقعی که مصالح سلوکیان ایجاب می کرد ، شهرهایی را که ساکنینش سرکش بودند و زیرِ بار فرمانروایان تحمیلی یا خارجی نمی رفتند یا خصوصیات شهری ، مغایر با خواسته های آنان بود و یا نفع مادی بر ایشان نداشت ، به انهدام آن اقدام می نمودند . کورتیوس (11) دربارۀ کوچ دادن اهالی از شهری به منطقه دیگر مفصل گفتگو می کند و چنین گوید : از اسکندریه واقع در سیردریا ( سیحون ) نیز این اطلاع در دست است که قسمتی از ساکنین اولیه آن را قیام کنندگان سغدی تشکیل می دادند که اسکندر شهرهایشان را ویران ساخته و آن ها بدان ناحیت کوچ داده بود . (12)
خواسته باطنی اسکندر و اولین شاهان سلوکی که سیاست و روش او را تعقیب می نمودند آن بود که ملل مختلفی که امپراطوری مقدونیان را تشکیل می داد ، به صورت ملتی با آداب و فرهنگ واحدی درآیند که ادارۀ آن آسان تر و یا دوام تر باشد . شهرهایی که در این دوره تأسیس گردید یا با شهرهایی که با کوچانیدن دسته جات مقدونی در آن ها نامشان تغییر یافت در سراسر ایران زمین و سایر متصرفات سلوکیان زیاد است .
اسکندر به نام خود شهرهای اسکندریه در آریا ( هرات ) فعلی و در مرو در خجند بنا نمود ، همچنین شاهان سلوکی مانند سلوکوس اول ، آنتیوکوس اول و چند تن از آنان نیز شهرها ایجاد کردند . چنان که سلوکوس اول در حدود هفتاد و پنج شهر ایجاد کرد و در بسیاری از شهرها ، اجتماعی از مقدونیان را کوچ داد . تعدادی از این شهرها به نام شاهان سلوکی یا منسوبان آنان نامیده شده است مانند آپامئا ، سلوکیه (13) ، انطاکیه (14) ، هراکلئا ، لائودیسیا و اروپوس . در سلطنت خود مشارکت داد ؛ شهرهای زیبایی در سوریه احداث کرد و به نام او انطاکیه نامیده شد . آنتیوکوس نیز در دوران زندگی چند شهر دیگر به نام خود ایجاد کرد که انطاکیه در مصب رودخانه دجله در مرو از مهمترین آن هاست .
علامت ضرّابخانه های اشکانی
پی نوشت :
1 – Tombrax ( ساری کنونی ) .
2 – Syrinka : شهر مهمی که در نزدیکی ساری کنونی واقع بوده است .
3 – در نزدیکی دروازۀ خزر ، حدود شهرستانک کنونی واقع در دره البرز شمال تهران .
4 – شهری است به نام آپامه دختر سپیتامن ( Spitamene ) از بزرگان سغد ، زن سلوکوس اول ؛ که سلوکوس در ( خوران ) خوار کنونی آن را ایجاد کرد .
5 – بنا بر اوستا ( وندیداد ، فرگرد نخست ، بند 8 ) ، یکی از مکان های مقدس آریایی بوده است و مقر فرمانروایی و سلطنت اولین شاهان پارت .
6 – شهری با دژ ها و کاخ ها و معابد و ساختمان های اداری و خزانه که در منطقۀ نیسا واقع بوده است .
7 – Traxiane : این شهر در نزدیکی مشهد کنونی واقع است .
8 – Heraclea : شهری است که اسکندر در ناحیۀ ماد بنا کرد .
9 – این ضرابخانه در موقع جنگ و حرکت لشگریان در طول راه دائر می گردید که بر حسب احتیاج سکه ضرب کنند .
10 – Konkobar : گنگاور کنونی .
11 – E – Curtius : ( 1814 – 1898 ) باستان شناس آلمانی که پس از کاوش در ناحیۀ المپی ، تاریخ یونان را تدوین نمود .
12 – رک : تاریخ ایران ، تألیف گوتشمید ، ترجمۀ جهانداری ( ص 8 ) در این مورد به تفصیل آمده است .
13 – سلوکیه را سلوکوس اول در ساحل راست دجله بنا کرد و به آبادان کردن آن همت گماشت و آن شهر مهم ترین پایتخت او بود .
14 – سلوکوس اول به فرزند خود آنتیوکوس که مادرش آپامه بود علاقۀ شدید داشت و او را در سلطنت خود مشارکت داد ، شهرهای زیبایی در سوریه احداث کرد و به نام او ، انطاکیه نامیده شد . آنتیوکوس نیز در دوران زندگی خود چند شهر دیگر به نام خود ایجاد کرد .
آبخشور :
آلبوم خط و نشانه های باستان ، ترجمه و تألیف : جمشید اسماعیل پور ، تبریز : احرار ، 1386 ، برگۀ 212 – 215 .
یک نظر در “ضرابخانه های اشکانی”