عایشه همسر پیامبر اسلام
نگارنده: حامد محمدپور
عایشه در جنگ جمل
عایشه (زاده سال ۹ پیش از هجرت، مکه – درگذشته ۵۷ (قمری)) دخت ابوبکر، نخستین خلیفه از خلفای راشد و سومین همسر محمد پسر عبدالله، پیامبر اسلام است. مادرش ام رومان از قبیله کنانه بود. محمد به عایشه کنیهام عبدالله، به خاطر نام خواهرزادهاش عبدالله پسر زبیر داده بود.[۱]
موقعیت او به عنوان زن اصلی محمد تا حدی به موقعیت پدرش در جامعه وابسته بود.[۱]
ازدواج عایشه:
برخی ازدواجهای محمد انگیزه سیاسی داشتند و در این مورد به نظر میرسد هدف محکم کردن گره محمد با پدرش ابوبکر بوده است. کسی که یکی از مهم ترین حامیانش بوده است.[۲]داستان ازدواج او با محمد برمیگردد به پیش قدم شدن خویله دخت حکیم همسر عثمان پسر مظعون برای ازدواج محمد. احتمالاً خویله دخت حکیم در مسائل داخلی (خانوادگی) محمد به او کمک می کرده است. مدتی بعد از مرگخدیجه دخت خویلد، به محمد پیش نهاد داد تا با عایشه دختر ۶ ساله رئیس پیروانش یا سوده دخت زمعه، بیوه حدوداً ۳۰ سالهای که شوهرش به حبشه مهاجرت کرد و در همان جا از دنیا رفت ازدواج کند. محمد از او خواست از هر دو خواستگاری کند. قبلاً توافق شده بود که عایشه با جبیر پسر مطعم، پسر مشرکی که با مسلمانان دوست بود ازدواج کند. با توافق مشترک – به هر حال – این نامزدی لغو شد و عایشه نامزد محمد شد. نظر به اینکه محمد در بسیاری از ازدواجهایش هدف سیاسی داشته، به نظر میرسد در این مورد، هدف محکم کردن گره خود با ابوبکر رهبر پیروانش بوده است. ازدواج محمد و عایشه پس از هجرت (شوال سال ۱ یا ۲ ه. ق /آوریل ۶۲۳ یا ۶۲۴ میلادی) روی داد. عایشه برای زندگی به حجره (اتاقک) در خانه محمد و سپس به مسجد مدینه رفت. نباید در آن زمان بیش از ۱۰ سال سن داشته باشد. او اسباب بازیهایش را به خانه جدید برد. محمد هر از گاهی با عایشه در بازیهایش با آنها (اسباب بازیها) شرکت میکرد.[۱]
سن عایشه هنگام ازدواج:
به گفته مونتگمری وات، عایشه تنها همسر باکره محمد بوده است و هنگام ازدواجش با محمد (در ۶۲۳/۱ م) ۹ سال سن داشت.[۳] به گفتهٔ عصما افسردین بیشتر منابع نوشتهاند که عایشه هنگام عروسی ۹ یا ۱۰ سال داشت. بر اساس تاریخنگاری ابن خلکان، عایشه هنگام عقد ۹ سال سن و هنگام عروسی ۱۲ سال سن داشت. این گزارش توسط هشام بن عروه بوده که ابن سعد آن را ثبت کرده است. داستانهایی وجود دارد که عایشه بعد آغاز زندگی با محمد با دوستانِ دخترش و عروسکانش بازی میکرد. عصما افسردین میگوید که ازدواج با بچهها کار غیرعرفی در آن زمان در شبه جزیره عربستان و دیگر مکانها نبوده و این یک نوع قرارداد بین خانوادههای برجسته برای اهداف سیاسی بوده است. چراکه عایشه دختر ابوبکر، یکی از صحابه نزدیک و معتمد محمد از زمان آغاز پیامبریاش بوده است. این وصلت دستاوردهای سیاسی مهمی برای محمد داشت.[۴]
به عقیده دنیس اسپیلبرگ کمسن جلوه دادن عایشه هنگام ازدواج در منابع برای تاکید بر باکره بودن وی صورت گرفتهاست. زیرا این باکره بودن دارای اهمیت زیادی برای حکومت خلفای عباسی بوده تا به وسیله آن مقام عایشه را بالابرده و تاییدی برای نقطهنظرشان در قضیه جانشینی محمد باشد.[۵]
محبوبیت عایشه نزد محمد:
دلربایی ذاتی عایشه جایگاهش را در مهر و علاقه محمد تثبیت کرد، به طوری که پس از ازدواجهای پیاپی محمد از این جایگاه کاسته نشد.[۲]به نظر میرسد او هم در زمان کودکی و هم در زمانی که زن جوانی بود، زیبا بود و به عنوان زن محبوب محمد باقی ماند، با وجود ازدواجهای متعددی که محمد با زنهای زیباروی دیگر انجام داده بود.[۱]
تعدادی از داستانهای عایشه بعد از زندگی محمد نگه داشته شدند که این داستانها علاقه خالصانه محمد به عایشه و علاقهمندی عایشه به محمد را نشان میدهد.[۱]
شایعه بیوفایی به محمد:
گفته میشود در سال ۶۲۷ میلادی عایشه محمد را در سفری همراهی کرد ولی از گروه جدا افتاد. مدتی بعد، هنگامی که توسط مردی که او را در صحرا پیدا کرده بود، به مدینه بازگردانده شد، دشمنان محمد ادعا کردند که او به محمد بی وفایی (خیانت) کرده است. محمد که به او اعتماد داشت، پیام وحی را مبنی بر اثبات بی گناهی او دریافت کرد و تهمت زنندگان را در ملا عام تحقیر کرد.[۲]
وضعیت عایشه در زمان همسری اش با محمد:
بعد از افزایش قدرت محمد، زنهای او زندگی آسوده تری یافتند و در اجتماع جایگاه بالاتری پیدا کردند. عنوان مادر ایمان آورندگان (امالمؤمنین) را دریافت کردند (سوره احزاب، آیه ۶). ولی از ازدواج مجدد منع شدند (سوره احزاب، آیه ۵۳). بنابر همین (آیه) عایشه در سن ۱۸ سالگی به صورت بیوه بی فرزند رها شد.[۱]
دوران پس از وفات محمد
دوران خلافت سه خلیفه نخست:
پس از مرگ محمد در سال ۶۳۲ میلادی[۲] به نظر نمیرسد در مدت ۲ سال خلافت پدرش و ۱۰ سال خلافت دیگر خلیفه – عُمَر – نقشی در روابط اجتماعی ایفا کرده باشد. زمانی که مخالفان عثمان زیاد شدند، عایشه هم در رهبری بخشی از آن ایفای نقش کرد.[۲][۱] ولی نه با شورشیهای قاتل عثمان موافق بود و نه با طرفداران علی.[۱]
دوران خلافت علی:
او آشکارا مخالفت خود را با کشتن عثمان اعلام کرد، ولی مدینه را به سمت مکه برای حج ترک کرد. انگیزههای زیادی به این کوچ در این موقعیت بحرانی نسبت دادهاند، شاید مهم ترین این باشد که بتواند دستهای از همفکران سیاسی اش را در مکه سازماندهی کند. عثمان در ذی الحجه ۳۵ ه. ق/۶۵۶ م ترور شد. حدود ۴ ماه بعد عایشه مکه را به سمت بصره با هزار مرد قریشی ترک کرد تا انتقام قتل عثمان را بگیرد. مدتی کوتاهی قبل تر هم طلحه و زبیر به او پیوسته بودند و این ۳ نفر رهبری جنبش مخالفان علی را تشکیل دادند. آنها توانستند کنترل بصره را با بسیاری از مسلمانان بصره به دست بگیرند. آنها به حومه شهر پیشروی کردند تا با علی – که در همان زمان به مدینه را به سمت کوفه ترک کرده بود و به سمت آنها پیشروی میکرد – مواجه شوند. نبرد در جمادیالثانی ۳۵ ه. ق/۶۵۶ م در گرفت…[۱] عایشه در جنگ شکست خورد و توسط مخالفانش دستگیر شد[۲] ولی با احترام با او رفتار شد ولی طلحه و زبیر جانشان را از دست دادند[۱] عایشه اجازه یافت آرام و بی صدا در مدینه زندگی کند[۲]
بعد از این شکست، عایشه در سکوت در مدینه به مدت ۲۰ سال زندگی کرد او دیگر فعالیت سیاسی نداشت ولی با علی از در آشتی در آمد و با معاویه هم مخالفتی نکرد. موافقت یا مخالفتش – به هر حال – به نظر میرسد دلیلی داشته است. او در رمضان ۵۸ ه. ق / ژوئیه ۶۷۸ م در گذشت[۲]
دوران معاویه:
عایشه در شبانگاه ۱۷ رمضان سال ۵۸ هجری در سن ۶۷ سالگی به علت بیماری درگذشت. او را به وصیت خودش در هنگام شب و در قبرستان بقیع به خاک سپردند.[۶]
دیدگاهها درباره عایشه
بسیاری از شیعیان عایشه را مورد انتقاد توهین آمیز قرار دادند، در حالی که سنیها او را به عنوان همسر مورد احترام محمد قبول داشتند. این جدل ناشی از نقش محوری عایشه در جنگ جمل –به عنوان یکی از مهمترین اختلافات سیاسیمذهبی در تاریخ جهان اسلام– بودهاست و بخشی از کشمکش تاریخی میان شیعه و سنی را نشان میدهد.[۷]
سید علی خامنهای در سال ۱۳۸۹ خورشیدی طی فتوایی اعلام کرد: «توهین به عایشه و هر یک از نمادهای اهل سنت حرام است.»[۸]
دیدگاه غیر مسلمانان:
در حالی که کوین رینهارت عایشه را محبوب ترین همسر محمد می داند،[۲] مونتگمری وات و سعیده شیخ به ذکر عنوان “همسر محبوب محمد” اکتفا میکنند[۷][۱]
فعالیتهای جانبی:
او با سقف ۱۲۱۰ حدیث نقل شده و صاحب بودن نسخه اولیه قرآن اعتبار یافته است…[۲][۱] ولی به طور خالص ۳۰۰ تا از این احادیث توسط بخاری و مسلم ضبط شده است. گفته میشود که تعدادی از نوشتهها (آیات فعلی قرآن) مربوط به نسخه قرآنی او میباشد[۱]
عایشه برای دانش شاعری و توانایی بیان کردن آن و همچنین فصاحت و سخنوری اش در تاریخ عرب و سایر موضوعها متبحر بود[۱]
پانویس:
- ۱٫۰۰ ۱٫۰۱ ۱٫۰۲ ۱٫۰۳ ۱٫۰۴ ۱٫۰۵ ۱٫۰۶ ۱٫۰۷ ۱٫۰۸ ۱٫۰۹ ۱٫۱۰ ۱٫۱۱ ۱٫۱۲ ۱٫۱۳ ۱٫۱۴ ۱٫۱۵ ۱٫۱۶ WATT، `A’ISHA BINT ABl BAKR، ۳۰۷-۳۰۸.
- ۲٫۰۰ ۲٫۰۱ ۲٫۰۲ ۲٫۰۳ ۲٫۰۴ ۲٫۰۵ ۲٫۰۶ ۲٫۰۷ ۲٫۰۸ ۲٫۰۹ ۲٫۱۰ «`A’ISHA»,Encyclopædia Britannica
- Watt، Muhammad at Medina، 396.
- ↑ Afsaruddin، ʿĀʾisha bt. Abī Bakr.
- D. A. Spellberg, Politics, Gender, and the Islamic Past: the Legacy of A’isha bint Abi Bakr, Columbia University Press, 1994, p. 40
- Fazl Ahmad, p.135-137
- ۷٫۰ ۷٫۱ “`A’ISHA”,Encyclopædia of Islam and the Muslim World
- استقبال جهان اسلام از فتوای آیتالله خامنهای: توهین به عایشه و نمادهای اهل سنت حرام است
منابع:
- Watt، William Montgomery. Muhammad at Medina. London: OXFORD University PRESS، ۱۹۵۶. ۵-۹. بازبینیشده در ۲۰۱۲-۰۹-۲۸.
- Afsaruddin، Asma. «ʿĀʾisha bt. Abī Bakr». در Encyclopaedia of Islam. ویرایش ۳. Leiden: E. J. Brill، ۲۰۱۲. بازبینیشده در ۲۰۱۲-۱۰-۰۴.
- WATT، W. MONTGOMERY. «`A’ISHA BINT ABl BAKR». در Encyclopaedia of Islam. ج. ۱. ویرایش ۲. Leiden: E. J. Brill، ۱۹۸۶. ۳۰۷-۳۰۸. شابک 90-04-08114-3.
- Reinhart, Kevin (2006). “`A’ISHA”. Britannica ENCYCLOPEDIA OF WORLD RELIGIONS. pp. 27. ISBN 978-1-59339-491-2.
- Shaikh, Sa`diyya (2004). “`A’ISHA”. Encyclopedia of Islam and the Muslim world. gale. pp. 32-33. ISBN 0-02-865603-2.
- Spellberg, D.A. (1994), Politics, Gender, and the Islamic Past: the Legacy of A’isha bint Abi Bakr, Columbia University Press
- Prof. Fazl Ahmad (1993), Aisha the Truthful, SH.Mohammad Ashraf Publishers, Booksellers & Exporters, Printed at Ashref Printing Pres
- Washington Irving (1897), Mahomet and his Successors & Spanish Legends, Volume III, New York & London G.P, Putnam’s Sons