« اندرز کودکان »
پیشگفتار :
کتاب « اندرز کودکان » عنوان متنی کوتاه به زبان پهلوی است که جزء اندرزنامه های پهلوی محسوب می شود و در مورد توصیه های شاگرد نسبت به آموزگار و شیوه ی تربیت کودکان است .
متن زیر توسط بانو کتایون مزداپور از پهلوی به پارسی امروزی برگردان شده است .
…………
متن کتاب اندرز کودکان :
به نام دادار اورمزد
خویشکاری ( = تکلیف ) پسرکان را بدین شرح , بزرگِ دبیرستان ( = مدرسه ) ( دستور ) داده است :
هر روز , در شب در فردا ( = شبگیر روز آینده ) , پیش چو خورشید برآید , از بستر برخیزید . پس خویشتن دست و روی را به دستشویی یا با آب شویید* . پگاه ( = در وقت خود ) , بنابر قاعده , به دبیرستان روید . در جای ( = بی درنگ ) , بر سر خویشکاری دست خویش ( = تکلیف در دست انجام دادن ) , بیایید .
در دبیرستان چشم و گوش و دل و زبان را چنان به فرهنگ ( آموختن متوجه ) دارید که چون شما را از دبیرستان مذخص کنند , در راه هوشیارانه , ( بر طریق ) فرهنگ ( آموختگان ) رفتار کنید . مردم آشنای نیک , که شما را به پذیره همی آید , هر کس آماده باشد , او را نماز ( به ) آیین برید . کار را نیز ( چون ) به خانه آمده باشید , هوشیارانه و بنا بر اندرز کنید . به هیچ روی پدر و مادر را نیازارید . خواهر و برادر و بنده و پرستار و ستور را نزنید , بلکه ( آنان را ) خوب و ( به ) آیین , ( گرامی ) دارید . ناسازگار نباشید , بلکه خوب و سازگار باشید .
چون شما را نان خوردن فرمایند , بینی پاک کنید و دست بشویید . نان به پیش نهید . بنشینید , « ایتا آت یزه میده » بخوانید , « اشم وهو » را سه ( بار ) بخوانید , و نان بخورید . همچون که نان خورده باشید …. ( با ) آواز آهسته , جایگاه را مرتب کنید . آب بر دست ریزید و هم سر به پیش ( بر سفره ) نهید ( و اسپرغمِ ) اَبَر را بر سر نهید . مِی را , آن ( اندازه که ) بیابید ( = به شما دهند ) , بخورید , و آن را که نیابید , نخورید . پس اگر شما را ( به هنگام طعام خوردن ) سخنی باشد , سه ( بار ) « اشم وهو » و دو ( بار ) « یتا اهو وئیرو » بگویید , اسپرغم را ( برگیرید , و ) با آواز آهسته ( سخن گویید ) . چون مسواک را به جای خویشکاری خود برید ** . ( پس ) بنا بر اندرز نشینید .
خوش بخسبید ( = بخوابید ) ( و ) به تندرستی برخیزید . دبیرستان را همی به آرزو یابید .
یکی درود و اندرز نیک همی کنم به شما کودکان که چون از هیربدستان بروید , در راه راست ( به سوی خانه ) روید , و سگ و مرغ و ستور را پس , نزنید ( و ) نیازارید . مردم نیک آشنا که تو را به پذیره آید , چونان سروران , درود گویی کنید و با خوش زبانی نماز برید . چون به خانه روید , پیش پدر و مادر دست به سینه , به فرمانبرداری بایستید . هر کار که تو را فرمایند , با هوشیاری , بنا بر اندرز انجام دهید , تا فرمان نیابید , منشینید .
پس تا نان خوردن فرمایند , بینی را پاک کنید , دست بشویید , نان به پیش نهید . « ایتا آت » یک ( بار , و ) سه ( بار ) « اشم وهو » ( و ) دو ( بار ) « یتا اهووئیرو » بخوانید . مسواک را به جایی که خویشکاری خود باشد , ببرید . خوش بخسبید , به تندرستی برخیزید .
پس , روز دیگر , فردا پیش چو خورشید برآید , دست ( و ) روی را سه بار , به دستشوی , هفت بار با آب , بنا بر قاعده , خوب بشویید . آیین ( نماز ) اشهین گاه *** را پگاه برگزار کنید .
( چون ) از استاد زخم ( = کتک ) ( و ) خواری ( باشد ) , همانا بر او پادافره , گران نخواهد رسید . زیرا که در ( آن ) روز ( که دیگر ) به دبیرستان نروید , پشیمان شوید و اگر او ( شما را ) تنبیه نکرده باشد : تا که سن ( شما ) به بیست سال رسد . ( و چون به ) پیش دانایان و هیربدان و دستوران برسید , و از شما سخن به دانایی پرسند , ( هرگاه ) شما پاسخ کردن ندانید , ( پس ) مردم به شما نگرند , ( و ) شما بر زمین ) **** ! .
………….
یادداشت ها :
* واژه ی « دستشوی » در معنای خاصی به کار رفته است , و منظور از آن مایع پاک کننده ای شبیه به صابون دستشویی است . خاصیت ضد عفونی کننده ی گمیز گاو را می شناختند و آن را با آب مخلوط می کردند و برای دستشویی در بامداد , و نیز غسل های گوناگون به کار میبرده اند ( نگاه کنید , شایست نشایست , فصل 20 , بند 5 ) به این اعتبار , و نیز به قیاس با مورد ارجاع یادداشت شماره 7 در متن , واژه ی مبهمی که می تواند تصحیفی از واژه های خنور ( = آلات و لوازم خانه از ظرف و کاسه و کوزه و خم و… , کنور : فرهنگ معین ) , آوند و نیز HAWAND ( = همانند , نظیر ) هم باشد , « آب » خوانده شد .
** دو واژه ای که به « مسواک » برگردانیده شد , خلال دندان هم بوده , و دور انداختن آن به افسون و نیرنگ خاصی نیاز داشته است . نک به اندرز دستوران به بهدینان ( یادداشت شماره 13 , کرده ی 5 از پتیت پشیمانی بزرگ , در اینجا شاید اشاره به آیین دور انداختن آن باشد ؛ و یا یاد آوری شود که کودک باید ابراز پاک کردن دندان را در جایی ویژه , و جزء وسایل شخصی خود بگذارد .
*** یکی از پنج وعده نماز و نیایش زرتشتی است که پیش از دمیدن خورشید برگزار می شود .
**** حدس زده اند که شاید اشاره به آزمایش از فارغ التحصیلان مدرسه باشد .
نویسنده موری حماسی
