بررسي همزمان تاريخ ايران و رخدادهاي ديگر كشورهاي جهان (١)
در نوشتار پيشرو كه در چندين بخش خواهد آمد، تلاش شده است تا براي روشنتر شدن ياد(:ذهن) و دريافت خوانندگان، زنجيرهاي از پيشامدهاي هر دودمان پادشاهي تاريخ ايران را كه داراي همزماني و پيوستگي با تاريخ ديگر كشورهاي آن روزگار است، بازگو كنيم. در اينميان شماري از نام «كسان» و «رخدادهاي ويژه» را نيز از آغاز تا روزگار كنوني يادآور ميشويم. در اين جُستار، انگيزهي ما گزارش پيوسته و بازنمود همهي پارههاي(:جزييات) تاريخ ايران نيست. تنها يادكردن بخشي از رويدادهايي است كه با خواستِ ما، در اين نوشتار هماهنگ باشد.
در اين راستا، سرآغاز سخن، با روزگار «ماد» است، هرچند پيشينهي شهريگري ايران به سدههاي دورتر ميرسد. در بررسي سررشتهداري مادها نيز كه آغاز و پايانش فراتر از آن است كه در برخي دستنوشتهها آمده؛ ما بر پايهي اين جُستار، ناگزيرم از آنها چشم بپوشيم.
«مادها»(550 -708 پيش از ميلاد):
«ديااكو» بنيانگذار فرمانروايي مادها كه «هگمتانه» را به پايتختي برگزيد.
مادهاي آريايي تا چندي از سوي «آشور»(: سرزمینی كهن در بخش میانی رود دجله و کوهستانهای پيرامون آن) دچار ويرانيهاي بسياري شدند و سرانجام آنها را شكست دادند.
«فَرورتيش» (655 -633): پسر و جانشين ديااكو، در زمان او سرزمين «پارس» به خاك ماد پيوست. فرورتيش در پيكار با آشوريان كشته شد.
«هُوَخشَتره» سومين پادشاه ماد: در سال 615 پيش از ميلاد با «سكاها» پيكار كرد و آنها را شكست داد. (سكاها: دستهای از مردمان کوچنشین ایرانیتبار بودند که جايگاه زندگی آنان از شمال به دشتهای جنوب سیبری، از جنوب به دریای مازندران و دریاچهي آرال، از خاور(:شرق) به ترکستان چین و از باختر(:غرب) تا رود دانوب میرسید.) سپس او با «نبوپولسار» فرمانرواي آشور در «بابل» براي نابودي آشور همپيمان شد و «نينوا» را گشود. همچنين او با «آلياتس» پادشاه «ليدي» نزديك به 6سال درگير شدند. (لوديه يا ليدي: در بخش باختري آناتولي* برابر با استانهای امروزی «ازمیر» و «مانیسا» در ترکیه و پایتخت آن شهر «سارد» بود.)
سرانجام در پي يك «خورشيدگرفتگي» هر دو پادشاه از جنگ دست برداشتند و رود هاليس(قزلايرماق) مرز دو فرمانروايي شد.
در زمان واپسين پادشاه ماد، «كورش» پادشاه انشان و شوش برابر «آژيدهاك» برخاست و پادشاهي هخامنشي را بنيان گذاشت.
*«آسیای كوچك» يا خُرد: بخش پیشآمدگی باختري(:غربی) آسیا، امروزه به آن «آناتولي» نیز گفته میشود. گسترهي آن در شمال درياي سياه، در شمال خاوري(:شرقی) گرجستان و در خاور آن كوههاي ارمنستان در جنوب خاورياش ميانرودان و در جنوب آن درياي مديترانه و در باختر(:غرب) آن درياي اژه است. در روزگار نوسنگي آسیای كوچك، گذرگاه پیشروان آسیاییهایي بود که از خاور نزديك برای کشاورزی در كرانههاي خاوري يونان و كرت پراکنده و در سدهي 5 پيش از میلاد و پس از آن در بالكان و اروپا پخش شدند.
*بيات، عزيزالله – كليات تاريخ تطبيقي ايران- نشر اميركبير- چاپ نخست: تهران1377- رويهي19